dr hab. n. farm. Ewa Kędzierska
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
„Musimy uświadomić sobie ścisły związek między mikrobiomem a naszym zdrowiem (…) jeśli będziemy dbać o swój mikrobiom, on będzie dbać o nas”
Termin probiotyki odnosi się do żywych mikroorganizmów, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystny efekt zdrowotny u gospodarza – makroorganizmu. Do najczęściej stosowanych probiotyków zalicza się bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri. L. rhamnosus) i Bifidobacterium (B. animalis, B. breve), jak również drożdżaki Saccharomyces boulardii. Warto jednak wiedzieć, iż sama nazwa rodzaju bakterii nie wystarczy, aby określić jej potencjalny korzystny wpływ na nasze zdrowie. Ważny jest również gatunek (np. acidophilus, salivarius, lactis czy paracasei) oraz oznaczony numerem lub symbolem szczep, który stanowi dokładną informację o pochodzeniu probiotyku. Dopiero pełna nazwa daje nam czytelną informację o prozdrowotnym działaniu mikroorganizmów.
W sytuacji fizjologicznej, jelita zdrowego człowieka charakteryzuje stan tak zwanej eubiozy. Wówczas, około 90% bytujących tam drobnoustrojów stanowią korzystne bakterie kwasu mlekowego, a jedynie 10% – bakterie szkodliwe; taki układ mikroorganizmów tworzy prawidłowy mikrobiom. W przypadku długotrwałego stresu, nieprawidłowego odżywiania czy antybiotykoterapii, dochodzi do zaburzenia tych proporcji i przewagi aktywności niekorzystnych mikroorganizmów, czyli dysbiozy. Stan taki objawia się m.in. zaparciami, biegunką, wzdęciami, nietolerancją pokarmów, a nawet uszkodzeniem kosmków jelitowych. W takich przypadkach należy rozważyć suplementację probiotykami.
Probiotyki wspierają właściwe funkcjonowanie mikrobiomu, zapobiegając jego ubytkom oraz minimalizując występowanie stanu dysbiozy. Dzięki temu poprawiają funkcje trawienne w przewodzie pokarmowym, przyswajanie składników odżywczych i witamin. Regulują częstotliwość wypróżnień i zapobiegają dolegliwościom ze strony układu pokarmowego, a także wspierają utrzymanie prawidłowej szczelności jelit, co może w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko różnych chorób i alergii pokarmowych. Są również odpowiedzialne za hamowanie wzrostu szkodliwych drobnoustrojów. Najbardziej znanym działaniem i zastosowaniem probiotyków jest odbudowa zaburzonego mikrobiomu jelitowego, zarówno w trakcie, jak i po antybiotykoterapii, co znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki po stosowanym leczeniu. Obecnie, coraz częściej zwraca się uwagę na dobroczynny wpływ probiotyków na funkcjonowanie układu odpornościowego i przeciwdziałanie procesom zapalnym, co wynika z ich oddziaływania na jelitową produkcję dobroczynnego maślanu. Ponadto probiotyki mogą minimalizować ryzyko wielu schorzeń, na przykład infekcji dróg moczowych, infekcji intymnych, atopowego zapalenia skóry czy zespołu jelita drażliwego, a nawet chorób psychicznych, w tym depresji.
Ze względu na szeroką gamę dostępnych probiotyków oraz ich wszechstronne korzyści prozdrowotne, uważa się, iż mają one korzystny wpływ podczas leczenia i zapobiegania m.in.:
- biegunkom,
- chorobom jelit (zespół jelita nadwrażliwego, choroba Crohna i inne stany zapalne jelit),
- chorobom wątroby ( poprawiają wydolność wątroby)
- infekcjom intymnym,
- infekcjom dróg moczowych,
- infekcjom dróg oddechowych,
- atopowemu zapaleniu skóry oraz innym reakcjom alergicznym,
- hipercholesterolemii,
- niektórym chorobom układu nerwowego, w tym np. depresji.
Pomimo wszechstronnego korzystnego działania probiotyków, decyzja o ich stosowaniu powinna być podjęta zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty, i poprzedzona dogłębną analizą potrzeb organizmu.
Należy dokonać wyboru odpowiedniego preparatu, zawierającego określone pożądane szczepy, ich dostateczną ilość oraz dobrze dobrane składniki dodatkowe. Tymi składnikami mogą być tzw. prebiotyki, stanowiące pożywkę dla stosowanych drobnoustrojów. Najlepiej poznane i najpowszechniej stosowane prebiotyki to nie ulegające trawieniu fruktooligosacharydy, takie jak inulina czy oligofruktoza. Można je znaleźć w niektórych produktach pochodzenia roślinnego, m.in. w cykorii, karczochach, szparagach oraz czosnku. Warto jednak wiedzieć, że istnieją także preparaty łączące probiotyki z prebiotykami – synbiotyki, które w zbilansowany sposób dostarczają nam zarówno prozdrowotnych drobnoustrojów jak i pożywki dla nich.
Nowym terminem w kontekście stosowania preparatów dobroczynnych bakterii jest pojęcie postbiotyku, które opisuje wszystkie bioaktywne komponenty, jakie są produkowane przez bakterie (np. w czasie procesu fermentacji), i które również mają korzystny impakt na organizm. Mogą to być fragmenty bakterii, ich metabolity lub enzymy, ale niekoniecznie żywe mikroorganizmy. To nowa kategoria preparatów ważna jest dla stymulacji systemu immunologicznego organizmu.
Szczepy probiotyczne mają coraz szersze zastosowanie, a badania naukowe nad ich działaniem ciągle dostarczają nowych obiecujących wyników, które pozwalają wierzyć, iż w przyszłości, podawanie probiotyków stanie się jedną z ważnych strategii terapeutycznych. Jeśli już dziś chcemy wspomóc nasze zdrowie, stosując probiotyki, to pamiętajmy aby stosować preparaty tylko ze sprawdzonych źródeł i dbajmy o naszą dietę, by wspomóc ich działanie.
Bibliografia:
- Czerwionka-Szaflarska M, Romańczuk B. Kiedy powinno stosować się probiotyki? Przew Lek 2009, 1: 142-147.
- Heczko P, Strus M, Jawień M, Szymański H. Medyczne zastosowanie probiotyków. Wiad Lek 2005, 11-12: 640-646.
- Karbowiak M, Zielińska D. Postbiotyki – właściwości, zastosowanie i wpływ na zdrowie człowieka. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2020; 27,2 (123): 22–37.
- Kaźmierska A: Probiotyki – recepta na zdrowie? Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2014; 63,3(304): 455–472
- Kuśmierska A, Fol M. Właściwości immunomodulacyjne i terapeutyczne drobnoustrojów probiotycznych. Probl Hig. Epidemiol. 2014, 95(3): 529–540.
- Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje. Probl. Hig. Epidemiol. 2014; 95(3): 541–549.
- Nowak A, Slizewska K, Libudzisz Z, Socha J. Probiotyki-efekty zdrowotne. Żywność Nauka Technologia Jakość 2010,17(4), 20-36.
- Nowak A, Śliżewska K, Libudzisz Z. Probiotyki – historia i mechanizm działania. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2010; 4 (71): 5–19.
- Salamon D, Szmyd J, Kulig J. Probiotyki jako element profilaktyki chorób przewodu pokarmowego u noworodków. Polski Przeglad Nauk o Zdrowiu. 2017: 407-13.
- Szachta P, Adamska A, Gałęcka M, Cichy W, Roszak D. Rola probiotyków w chorobach alergicznych. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka; 2011, 13, 3: 180-182.